Endüstrileşme sürecinin ve elektrik enerjisinin tarihine dair önemli bir simge olan Işıkveren (ÇATES A) Santralı, uzun süren mücadele sonunda yıkımdan kurtarıldı. Toplumsal belleğin devamlılığını sağlayacak bir değer olarak görülen ÇATES A’nın şimdi de kültür varlığı olarak tescillenen bir “Enerji müzesi” olması isteniyor. Bu çerçevede ise change.org/catalagzimuze adresinde bir kampanya başlatıldı.
Zonguldak kömür havzasında üretilen ticari niteliği olmayan düşük kalorili kömürden elektrik elde etmek amacıyla projelendirilen Işıkveren (ÇATES A) Santralı, Türkiye’nin Silahtarağa’dan sonra ikinci, Cumhuriyet Dönemi’nin ise ilk termik santralı olarak, 27 Kasım 1948’de açıldı. Toplam 64.500 Kwh gibi o zaman göre çok büyük kapasiteye sahip santral, başta İstanbul, Kocaeli ve Sakarya olmak üzere, Batı Karadeniz ve Marmara bölgelerinin enerji ihtiyacını karşıladı. Ülkenin sanayileşmesi kadar, enterkonnekte sisteminin kurulmasına da katkı sunan santral, 1991’de ekonomik ömrünü tamamladığı gerekçesiyle kapatıldı.
İçindeki makine aksamı hurda fiyatına satılan santral binası kaderine terk edildi. Zonguldak Kültür ve Eğitim Vakfı’nın (ZOKEV) kültür varlığı olarak tescil edilip koruma altına alınması için başlattığı çalışmalar, Prof. Dr. Hakan Kutoğlu’nun Zonguldak Kent Konseyi başkanı olduğu dönemdeki girişimlerle sonuç verdi ve tarihi santral “endüstri mirası” olarak tescillendi.
“Türkiye’nin Zonguldak’a Borcu Var”
Buranın ülkenin enerji müzesi olması için de çaba harcayan Prof. Kutoğlu, bu maksatla, change.org üzerinden bir imza kampanyası başlattı. “Zonguldak’ın Endüstri Mirası ÇATES A bilim, tarih, iklim için yeniden ışık versin!” diyerek çağrıda bulunan Kutoğlu şöyle devam etti: “Türkiye Endüstri tarihinin ‘anıt eserlerinden’ biri olan ÇATES A (Işıkveren) binasına sahip çıkıp Enerji Müzesi haline getirmesini milletimiz adına talep ediyoruz. Zonguldak’ta yer alan Çatalağzı Termik Santralı (ÇATES A) Türkiye’de Cumhuriyet döneminde inşa edilmiş ilk termik santraldır. Tarihi değeri olan ve endüstri mirası niteliğinde bir yapı olarak koruma altına alınmalı, restore edilerek Enerji Müzesi olarak yeniden işlevlendirilmelidir.” Kutoğlu kampanya çağrısına dair ise şunları söyledi: “İklim krizinin anlatıldığı bir ‘Enerji Müzesi’ mümkün! Bu anlamda enerji müzesi niteliği sağlanmalı ve aynı zamanda çağımızın gerçeği olan iklim krizini de kapsayacak ve eğitici-öğretici fonksiyonları da içinde barındıracak şekilde düzenleme yapılmalıdır.”
Zonguldak Kültür ve Eğitim Vakfı’ndan Kürşat Coşgun da kampanyaya destek vererek, “Işıkveren Santralı’nın kültür varlığı olarak tescil edilmesi için ZOKEV olarak çok çaba sarf ettik. Şimdi bir endüstri mirası olarak koruma altında olan yapıya enerji ve iklim müzesi olarak işlev kazandırılmasını çok önemli buluyoruz. Bunun maliyetinin ne olacağı düşünülmemeli bile. Bu memleket, ülkesini kalkındırmak, enerjisini temin etmek için 5 binden fazla evladını yerin altında şehit verdi. Bugünkü sanayileşmiş Türkiye’nin, kendini var eden Zonguldak’a çok borcu var. Bu proje aynı zamanda bu borcun ödenmesi için atılacak bir adım sayılmalıdır” dedi.
